Historia

W roku 1960, w dniu 25 listopada Przedsiębiorstwo Państwowe Poszukiwań Naftowych w Pile rozpoczęło wiercenie na terenie wsi Piaski, otworu Geo-2 o planowanej głębokości 1200 m. Podczas wiercenia tego otworu, które po osiągnięciu głębokości 450,7m, zostało w dniu 23.01.1961 r. przerwane, stwierdzono występowanie grubej, kilkudziesięciometrowej miąższości warstwy osadów węglonośnych. Datę rozpoczęcia wiercenia otworu Geo-2 można uznać, za początek geologicznej przygody ze złożem Bełchatów. Należy podkreślić, że zarówno lokalizacja jak i głębokość otworu Geo-2 nie była przypadkowa i wynikała z wcześniejszych badań prowadzonych na tym terenie.

Poniżej krótka historia prehistorii, czyli badań prowadzonych przed wykonaniem pierwszych wierceń w rejonie Bełchatowa.

1930 – 1935: na obszarze rygla Kodrąbia grawimetryczne badania struktur mezozoiku prowadzi A. 

Kwiatkowski. Zastosowano metodę wagi skręceń.

Waga skręceń, zwana także wagą Cavendisha – przyrząd do pomiaru małych sił, np. elektrostatycznych lub grawitacyjnych. Przyrząd ten składa się z dwóch jednakowych mas umieszczonych na końcach lekkiej, poziomej belki zawieszonej na cienkiej, skrętnej nici. Skonstruowana została niezależnie przez Johna Michella i Charles'a Coulomba, który badał za jej pomocą siły elektrostatyczne; Henry Cavendish użył jej do wyznaczenia stałej grawitacji. Stosując swój układ, wyposażony w lusterka umożliwiające badanie niewielkich wartości skręcenia, Cavendish wykonał pierwszy w dziejach bezpośredni eksperyment pozwalający na obliczenie stałej grawitacji. Wagę skręceń w 1896 r. udoskonalił węgierski geofizyk, Loránd Eötvös. W wadze skręceń Eötvösa, nazwanej wagą skręceń drugiego rodzaju, ciężarki m1 i m2 znajdują się na różnych poziomach. Służy ona do pomiaru gradientu poziomego siły ciężkości (drugiej pochodnej potencjału siły ciężkości). Podaje, jak zmienia się przyspieszenie ziemskie na jednostkę długości w danym kierunku i ma zastosowanie w celach geologicznych.

1940 – 1944: w okresie drugiej wojny światowej niemiecka firma „Seismos” sporządziła rekonesansowe zdjęcie grawimetryczne rygla Kodrąbia.

1948 – 1951: badania grawimetryczne prof. S. Pawłowskiego z Instytutu Geologicznego w okolicy Radomska potwierdziły występowanie równoleżnikowej struktury tektonicznej tnącej poprzecznie południowo-wschodnią część Niecki Łódzkiej na południe od Bełchatowa.

1959 rok: badania geofizyczne profilu w południowej części Niecki Łódzkiej pomiędzy miejscowościami Piaski – Bełchatów – Piotrków Trybunalski – Tuszyn oraz zdjęcie grawimetryczne strefy Piotrków Trybunalski – Złoczew - Radomsko. Badania potwierdził występowanie anomalii siły ciężkości w strefie południowej wykonywanego profilu. Dodatkowe badania sejsmiczne potwierdziły jedynie występowanie na odcinku Łękińsko – Piaski formy antyklinalnej w obrębie osadów mezozoicznych. Struktura ta znana jest dzisiaj jako Antyklina Łękińska, a jej północne skrzydło odsłaniało się w skarpach stałych zbocza południowego Pola Bełchatów.
Opracowanie projektu wierceń geologiczno-strukturalnych przez K. Mrozka i J. Żytko, m.in. otworu Geo-2, zlokalizowanego w osi anomalii grawimetrycznej.

1960 rok: Przedsiębiorstwo Poszukiwań Naftowych z Piły wykonało na terenie wsi Piaski otwór Geo-2. Materiał geologiczny z otworu opracował prof. J. Sokołowski z Zakładu Geologiczno-Wiertniczego w Pile, ustalając, że stwierdzono w otworze obok miąższej serii węglonośnych osadów trzeciorzędowych, bardzo grubą serię osadów czwartorzędowych. Podstawą prac badawczych był okruchowy materiał z wierceń, ponieważ utworów kenozoicznych nie rdzeniowano.
Wykonanie dodatkowego otworu Geo-2a, w odległości 35m od otworu Geo-2, z pełnym rdzeniowaniem przelotów czwarto- i trzeciorzędowych oraz z kompletnym zestawem pomiarów geofizycznych potwierdzającego występowanie złoża węgla brunatnego. Otwór ten osiągnął głębokość 1051,3m.

ODKRYTO ZŁOŻE BEŁCHATÓW

1961 rok:  szczegółowe opracowanie materiału wiertniczego z otworu Geo-2a przez prof. Edwarda Ciuka.

1961-1963: w ciągu trzech lat, w oparciu o szereg projektów oraz aneksów do nich, wykonano, przy zaangażowaniu praktycznie wszystkich istniejących krajowych firm wiertniczych 764 otwory wiertnicze o łącznym metrażu wynoszącym150 kilometrów.

maj 1964r: wykonano „Kompleksową Dokumentację Geologiczną Złoża Bełchatów” w kat. C1, a rejonu wkopu w kat. B. Dokumentacja wykonana przez Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu i przekazana do Centralnego Urzędu Geologii w Warszawie celem zatwierdzenia. Dokumentacja obejmowała całe złoże. Wydzielono trzy Pola:

• Pole Szczerców na W od linii przekroju geologicznego 46NS,
• Pole Bełchatów zawarte pomiędzy przekrojami 46NS-110NS,
• Pole Kamieńsk na E od linii przekroju geologicznego 110NS - pozabilansowe.

Przedstawiono budowę geologiczną, warunki hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie dla wkopu i podłoża zwałowiska zewnętrznego. W dokumentacji wykorzystano wyniki uzyskane z 764 otworów o łącznej długości 149,6 tys. m., (w tym: 580 otworów złożowych i 184 otwory hydrogeologiczne), a także uwzględniono 38 otworów zlokalizowanych wokół złoża, wierconych pod obiekty inwestycyjne jak i dla celów rozpoznających budowę geologiczną. Dokumentacja zestawiała i sumowała prace następujących firm:

• Przedsiębiorstwo Geologiczne w Kielcach,
• Przedsiębiorstwo Geologiczne w Warszawie,
• Przedsiębiorstwo Geologiczne w Katowicach,
• Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne w Gdańsku,
• Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne w Poznaniu,
• Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne w Warszawie,
• Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne w Łodzi,
• Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne we Wrocławiu,
• Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne w Krakowie,
• Przedsiębiorstwo Poszukiwań Geofizycznych w warszawie,
• Instytut Geologiczny w Warszawie,
• Łódzkie Okręgowe Przedsiębiorstwo Miernicze,
• Politechnika Śląska w Gliwicach,
• Politechnika Wrocławska,
• Uniwersytet we Wrocławiu,
• Wyższa Szkoła Rolnicza we Wrocławiu.

03.08 1965 roku: Prezes CUG decyzją Zn:GP4/KZK/M/453/64 z dnia 03.08.1964 r. zatwierdził Kompleksową Dokumentację Geologiczną złoża węgla brunatnego „Bełchatów”.

Zasoby węgla brunatnego wg stanu na 30.06.1964 roku wynosiły 2 340 188 ton, tj. :

• bilansowe - 2 094 161 000 ton
• pozabilansowe – 246 027 000 ton

w tym:
Pole Szczerców
bilansowe – 823 947 000 ton
pozabilansowe – 47 370 000 ton

Pole Bełchatów
bilansowe – 1 270 214 000 ton
pozabilansowe – 50 798 000 ton

Pole Kamieńsk
pozabilansowe – 147 859 000 ton

Lata 1966 - 1967: Instytut Geologiczny w Warszawie wydaje „Geologiczne opracowanie regionalne Bełchatowskiego Okręgu Przemysłowego”. Jest to wieloautorskie dzieło z zakresu stratygrafii i litologii utworów mezozoiku i kenozoiku, tektoniki i paleomorfologii oraz warunków hydrogeologicznych i geologiczno-inżynierskich na badanym obszarze. Integralną częścią dzieła było kartograficzne opracowanie map w skalach 1:50000 – 1:100000, uzupełnione przekrojami geologicznymi i hydrogeologicznymi w skali 1:25000. Przedstawiona tu koncepcja budowy geologicznej podłoża mezozoicznego a także i kenozoicznego różniła się od budowy prezentowanej w dokumentacji z 1964 roku. Praca wykorzystywała szereg specjalistycznych opracowań z okresu 1964 – 1966 tj. wyników prac pojawiających się już po zakończeniu prac dokumentacyjnych. Były to:

• Badania stratygraficzne A. Błonkiewicza, doc. S. Cieślińskiego, doc. Z. Dąbrowskiej, L. Karczewskiego, J. Kopika, doc. L. Malinowskiej, M. Jaskowiak.
• Analizy tektoniki i morfologii stropu mezozoiku oraz badań genezy „Rowu Kleszczowa” prof. E. Ciuk i S. Biernat.
• Badania budowy geologicznej trzeciorzędu prof. E. Ciuk i M. Piwocki.
• Badania słodkowodnej fauny mięczaków i stratygrafii trzeciorzędu A. J. Nowickiego i E. Woźnego.
• Wstępne badania węgli E. Ponińskiej.
• Badania palinologiczne węgli brunatnych prof. J. Bobrowskiej-Ranieckiej, J. Grabowskiej, L. Jakubowskiej, M. Ziembińskiej-Tworzydło.
• Badania czwartorzędu i jego budowy doc. M. D. Baranieckiej i Z. Sarnackiej.

Materiał powyższy stanowił nie tylko niezwykle cenny materiał uzupełniający KDG z 1964 roku, ale był w znacznej mierze rozwijający i wzbogacający poprzez inne i szersze spojrzenie na geologię złoża Bełchatów.

Lata 1969 - 1971: opracowanie dodatkowego rozpoznania dla udostępnienia zachodniego, w strefie pomiędzy liniami przekrojów geologicznych 44NS-56NS, ze względu na skomplikowany i halokinetyczny charakter deformacji wypiętrzenia podłoża mezozoicznego występującego w tym rejonie.

Lata 1971 - 1972: realizacja opracowanego przez PG Wrocław „Projektu kompleksowych uzupełniających badań geologicznych dla wkopu udostępniającego w zachodniej części Pola Bełchatów”. W jego ramach wykonano:

• 18 otworów złożowych.
• 44 otwory hydrogeologiczne.
• 12 otworów geologiczno-inżynierskich.
• 56 otworów geologiczno-inżynierskich na terenie projektowanych zwałowisk zewnętrznych.

Trzy otwory złożowe, 45.5/17, 45/18, 45/19, jednoznacznie potwierdziły obecność w tej strefie wysadu solnego na głębokości około170m, pod stumetrową czapą iłowo-gipsową.

Stwierdzono obecność wysadu solnego „Dębina”

lipiec 1972 – 31.12.1974: opracowanie, przez PG Wrocław i realizacja „Projektu kompleksowych badań geologicznych dla wkopu udostępniającego w we wschodniej części pola Bełchatów w kat. B” obejmującego:

• 44 otwory złożowe.
• 42 otwory hydrogeologiczne.
• 44 otwory geologiczno-inżynierskie na obszarze wkopu.
• 52 otwory geologiczno-inżynierskie na terenie zwałowiska zewnętrznego.

1973 rok: · Luty 1973 r. na teren Bełchatowa przybywa grupa pracowników przemysłu węgla brunatnego co umownie uznano za początek budowy kopalni – usankcjonowanie formalnoprawne tego wydarzenia to Zarządzenie Dyrektora Zjednoczenia Przemysłu Węgla Brunatnego nr 7/72 z dnia 02.04.1973 r. o otworzeniu Delegatury ZPWB w Bełchatowie.

· 13.04.1973 r. powstaje na terenie Bełchatowa Oddział Samodzielnego Oddziału Wykonawstwa Inwestycyjnego Konin a jego kierownikiem zostaje Czesław Kanicki dając zalążek przyszłego zakładu Wykonawstwa Własnego Kopalni.

· W dniach 19.02.1973 – 14.03.1973 rok Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne w Krakowie wykonuje głęboką na 306,5m pierwszą studnię odwadniającą złoże Bełchatów. Jest to studnia 3A. Podczas wiercenia następnych studni stwierdzono znaczne różnice pomiędzy dokumentacją geologiczną a warunkami rzeczywistymi, co przy niedostatecznym opanowaniu przez PH Kraków technologii wierceń aparatami Wirth, stwarzało znaczne komplikacje. Na wielu studniach następują awarie, co przedłuża czas wierceń i zwiększa koszty wykonawstwa studni. Pomimo tych trudności do końca 1974 roku wykonano jeszcze 16 studni.

· 04.12.1973. – pierwsze Święto Górnicze „Barbórka” na terenie Bełchatowa ( akademia w domu kultury i tradycyjny bal w salach LO ). Stan zatrudnienia na koniec roku 273 osoby.

1974 rok: Józef Kuszneruk, Jerzy Patrzyk, Józef Salwach i Stanisław Knaś - późniejsi pracownicy Działu Geologicznego Kopalni podejmują pracę w strukturach firm pracujących na terenie Bełchatowa (Delegatura, SOWI).

1975 rok: · 17.01.1975 roku Prezydium Rządu podjęło Uchwałę nr 14/75 Rady Ministrów w sprawie budowy „Zespołu Górniczo – Energetycznego Bełchatów”, zaś Minister Górnictwa i Energetyki wydał tego samego dnia Zarządzenie nr 3 w sprawie powołania przedsiębiorstwa „ Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów w budowie”. Dyrektorem przedsiębiorstwa mianowano Stanisława Drozdowskiego.

· Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu na zlecenie Zjednoczenia Przemysłu Węgla Brunatnego wykonało „Dodatek do kompleksowej dokumentacji geologicznej złoża Bełchatów z roku 1964 w kategorii C1+C2+ B (rejon wkopu)” zawierający ustalone na dzień 31.12.1974 r. zasoby bilansowe dla całego złoża Pole Bełchatów i Pole Szczerców w ilości 2.070.836 Mg, zatwierdzony decyzją Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z dnia 03.08.1976r. znak KZK/012/K/3279/75/76. Dodatek obejmował fragment Pola Bełchatów ograniczony przekrojami 96NS-80NS. Dokumentacja ta stanowiła zakończenie rozpoznania złoża w kat. C1+B w zakresie niezbędnym dla ZTE. Wszystkie późniejsze prace geologiczne wykonywane były na zlecenie „KWB Bełchatów w budowie”.

· 1.10.1975 r. uruchomiono układ odwadniania kopalni poprzez włączenie na stałe eksploatacji 36 z barier N i E. Ilość pompowanych wód z systemu odwadniania wynosiła od 175 m3/min w początkowym okresie eksploatacji systemu odwadniania do około 400 m3/min w pierwszej połowie lat 80-tych. W późniejszym okresie zmalała do około 350 m3/min. Aktualnie wydatek studni odwodnieniowych na Polu Bełchatów wynosi 270 m3/min.

· 29.08.1975 r. przekazano do użytku I etap przełożenia koryta rzeki Widawki.

· W ramach struktury organizacyjnej Kopalni wydzielono Pion Głównego Inżyniera ds. Realizacji Inwestycji oraz podległy mu Dział Geologiczno-Mierniczy (GM).

1977 rok:.
06 czerwca 1977 rok: o godzinie 13.07 rozpoczęto górnicze prace udostępniające: koparka K-41 zdjęła pierwsze metry sześcienne nadkładu.

------

Literatura:

"Złoty jubileusz służby geologicznej w rejonie Bełchatowa" L.Czarnecki, R. Frankowski, B. Organiściak, A. Skórzak, Bełchatów 2010.